Hükümdarın küçük boyutlu portrelerini yakaya ya da boyna takma adeti, 16.yüzyılda Tudor Hanedanıyla başlamış daha sonra Avrupa saraylarında popüler hale gelmiştir. Portreli nişanların erken örnekleri oval formlu olup, parşömen üzerine sulu boya tekniğinde yapılmıştır. Zaman içerisinde ise bu portreli nişanlar dikdörtgen formlarda da yapılmaya başlamış ve parşömenin yanı sıra fildişi tekniği de kullanılmıştır. Fildişi tekniğinin kullanım alanının artması ise ten rengini yansıtmasıyla ilgili olmalıdır.
 |  |
| IV.Edward, yakl.1550’ler,parşömen üzerine sulu boya,43 mm,Özel Koleksiyon. | Anne Boleyn (VIII.Henry’nin Eşi), Yakl.1525-27ler,parşömen üzerine sulu boya, Royal Ontario Museum. |
Hükümdarlar, portrelerini propaganda aracı olarak kullanmış, siyasi gücünü resmin gücüyle birleştirerek kendi imgelerini yaymışlardır. Büyük boyutlu yağlı boya portrelerin yanı sıra tüm Avrupa’ya yayılmaya başlayan portreli nişanlar, özellikle I. Elizabeth döneminde bağlılığın bir ifade aracı olmuştur. Kurdele ile yakaya ya da göğse iliştirilen bu nişanlar, I. Elizabeth döneminde üst düzey yöneticilere (memurlara) zorunlu hale getirilmiş, kraliçeye bağlılık ve sadakatlari bu yolla gösterilmiştir. Bu portrelerin iki türlü olduğu anlaşılmıştır. Kimi portreli nişanların üzerinde isim, yaş ve portrenin yapıldığı tarih yazılıyken, kimi portrelerin nişanların üzerinde ise kraliçeye ait amblem, sembol ya da sloganlar yer almıştır.
 |  |
| Nicholas Hilliard, Kraliçe I.Elizabeth, 1586-87, parşömen üzerine sulu boya, Victoria and Albert Museum. | Nicholas Hilliard, Kraliçe I.Elizabeth, 1586, parşömen üzerine sulu boya, Özel Koleksiyon. |
I. Elizabeth döneminin ilk minyatür portre sanatçısı olan Nicholas Hilliard’ın yaptığı portrelerin ardından I. James döneminde Hilliard’ın öğrencisi Isaac Oliver’s’in yapmış olduğu portreli nişanlarda dikkat çekicidir. Ancak 17. yüzyıldan itibaren yapılan bu portreli nişanların kullanım alanları değişmeye başlamıştır. Birer kapaklı kolye ya da broş olarak kullanılmaya başlayan portreli nişanlar artık soylular arasında yayılmaya başlamış ve bir moda haline dönüşmüştür. Portreli nişanlar, oval ve dikdörtgen formun yanında kalp biçimini de almaya başlamıştır. 18. yüzyıldan itibaren ise bağlılığın ve sadakatin yanı sıra farklı amaçlarla da kullanılmıştır. Birbirini seven iki insanın arasında bir hediyeleşme aracı olurken, bir kişinin ölümü sonrasında da duyulan üzüntüyü göstermek amacıyla hem kadın hem erkekler tarafından hatıra olarak kullanılmıştır. 1820-30’lardan sonra yalnızca kraliyet üyelerinin değil, iş adamı ve politikacıların da portreleri yapılmış, bu dönemde nakit parayla eş değer hale gelmiştir.
 |  |
| Sör Sampson Gideon ve Arkadaşı,1767,TUY,National Gallery of Victoria. | Cornelius Johnson,”Lennox Düşesi Frances Stewart”,1635,TUY,Gilcrease Museum. |
Günümüzde de kraliyet üyeleri, katıldığı resepsiyonlarda ya da törenlerde kral ya da kraliçenin portresinin olduğu nişanları yaka ya da göğse iliştirerek bu geleneğini devam ettirmekte ve bağlılıklarını, sadakatlarini göstermede somut bir araç olarak kullanmaktadırlar.
 |  |  |
| Cambridge Düşesi Kate Middleton,2019, Buckingham Sarayında Düzenlenen Bir Resepsiyonda. | Danimarka Kraliçesi II. Margrethe, 2020, Royal Portrait Gallery. | İsveç Veliaht Prensesi Victoria, 2018, Nobel Ödül Töreninde, Royal Portrait Gallery. |
19. yüzyıldan itibaren ise Osmanlı ve İran gibi doğulu ülkelerin hükümdarları tarafından da bu portreli nişan adeti benimsenmiştir. Bu adet, Osmanlı İmparatorluğu’na Sultan II. Mahmud ile birlikte girmiş, tıpkı I. Elizabeth dönemindeki gibi memurlara zorunlu tutulmuştur. Osmanlı’da bu portreli nişanlara “Tasvir-i Hümayun” (Padişahın Portresi) adı verilmiş, 5-6 cm çapında olup, fildişi tekniğinde yapılarak mücevherlerle çerçevelenmiştir. Bu portrelerden en erken tarihlisi İspanyol kökenli bir Fransız ressamı olan Marras imzalı “Marras f. 1832” portreli nişanıdır (TSM 17/208). Sultan II. Mahmud, böylelikle portresinin yer aldığı nişanlarla imgesini yaymayı amaçlamış, gücünü resmin gücüyle birleştirmiştir.
II. Mahmud’u izleyen halefi Sultan Abdülmecid döneminde portreli nişanların sayısı oldukça artmış, artık yerli sanatçılarında imzalarını taşıyan bu nişanlarda üslup ve teknik açıdan benzerlikler devam ettirilmiştir. Zincirle boyna asılan bir kolye ya da göğse takılan sadakat sembolü portreli nişanlar kutularda da yer almaya başlamıştır.
 |  |
| Sırbistan Prensi Milos Obrenovic (Sultan II.Mahmud’un portreli nişanı boynunda asılıdır). | Sırbistan Prensi Aleksandar Karacorceviç (Sultan Abdülmecid’in portreli nişanı göğsünde takılıdır). |
Sultan Abdülaziz’in de çeşitli imzalar taşıyan portreli nişanları bulunmakta, önceki dönem örneklerine göre boyutlarının büyüdüğü gözlemlenir. Bu dönemde fotoğrafın Osmanlı İmparatorluğu’na girmesiyle birlikte portreli nişanlar azalmaya başlamış, ancak II. Abdülhamid, V. Mehmed Reşad ve Vahdeddin döneminde Ermeni sanatçı Antranik ile sürdürülmeye devam ettirilmiştir.
 |  |  |
| Marras, Sultan II. Mahmud, fildişi üzerine yağlıboya, 1832, 6 cm., TSM 17/ 208 | Constantin Johann Franz Cretius, Sultan Abdülmecid, Özel Koleksiyon | Josef Manas, Sultan Abdülaziz, TSM 17/236. |
KAYNAKÇA
Ergüven, Ş.(2020) Osmanlı Resim Sanatında Sultan Abdülmecid Portreleri. Karabük Üniversitesi: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
Marianne Koos (Kasım 2014). Wandering Things: Agency and Embodiment in Late Sixteenth-Century English Miniature Portraits. Association of Art Historians, 37, 5, s. 836-59.
Renda, G. (2002). Osmanlılarda Portreli Nişanlar. Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu, Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan (10-13 Ekim 2001) (s. 491-501). İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Rutherford, E. (2019). Early Portrait Miniatures from Noble & Private Collections, London: Philip Mould & Company.
Strickler, S., & Krichevsky, T. (2018). Intimate Keepsakes American Portrait Miniatures, Manchester: Currier Museum of Art.
Uzun, T. (2019). Kaçarlar Döneminde (1779-1925) Minyatür Portreli Nişanlar. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 8, 4, 526-535.
http://www.vam.ac.uk/content/articles/y/nicholas-hilliards-young-man-among-roses/
https://useum.org/artwork/Sir-Sampson-Gideon-and-an-unidentified-companion-Pompeo-Batoni-1767
https://collections.gilcrease.org/object/01761020
https://royalportraitsgallery.com/home/official-portrait-of-queen-margrethe-ii
http://www.vam.ac.uk/content/articles/y/nicholas-hilliards-young-man-among-roses/
https://useum.org/artwork/Sir-Sampson-Gideon-and-an-unidentified-companion-Pompeo-Batoni-1767
