‘’Gam’zedeyim, deva bulmam,
Garibim bir yuva kurmam
Kaderimdir hep çektiren
İnlerim hiç reha bulmam’’
Bugünkü hikayemizin baş kahramanı Tatyos Efendi. Osmanlı döneminde yaşayan Ermeni bir ailenin çocuğu. Fasıl türünde icra ettiği müziklerle de bilinir.
Hikayemiz çilingir çıraklığından çilingir sofralarını açacak anahtarı üreten bir ustaya dönüşen bir adamın hikayesidir, kısa ama etkilidir.
Başlıyoruz;
Adı Tateos Ekserciyan’dır (Enkserciyan). Kemânî Tatyos olarak tanınır. 1858 yılında İstanbul Ortaköy’de doğmuştur. Ortaköy Ermeni Kilisesi mugannîlerinden (kilise korosunda görev alan kişierin ünvanlarından) Manuk Ağa’nın (Manokyan Ekserciyan) oğludur. Ortaköy’de Ermeni ilkokulunu bitirdikten sonra bir süre çilingir ve savatçı çırağı olarak çalıştı. Ancak mûsikiye olan merakı onu bu alana yöneltti ve dayısı Movses Papazyan’dan kanun dersleri almaya başladı. Usul ve Hamparsum notası öğrendi. Özel mûsiki toplantılarına kanunuyla amatörce katıldı. Bu dönemde Lavtacı Civan (Zivanis) ve Hânende Asdik Ağa’dan (Asadur Hamamcıyan) faydalandı. 1882’den itibaren piyasada çalışan saz topluluklarının fasıllarına kanunuyla iştirak etti. Ünlendikten sonra Ahmet Rasim Bey, Civan ve Andon kardeşler, Şevki Bey, Kemençeci Vasilaki, Tamburi Cemil Bey ile arkadaşlık kurdu ve onlarla birlikte çaldı. Bu arkadaşlıkların olumlu etkisiyle saz eserlerinde de başarılı oldu. Parmaklarının keman çalmaya pek elverişli olmamasına rağmen büyük bir gayretle çalıştı ve bu sazda üne kavuştu. Hanende Karakaş, Tanburî Ovakim, Kanunî Şemsi gibi müzisyenlerle Galata semtindeki Pirinççi Gazinosu başta olmak üzere, uzun yıllar fasıllar yönetti.
Ûdî Âfet, Tatyos Efendi ile 1888’de Pirinççi Gazinosu’nda çalıştıklarını bildirir. Tatyos Efendi’nin kemânî unvanı ile şöhret bulması bu tarihten sonradır. Onun fasıl yöneticiliğindeki ünü, kendi ifadesiyle Şehzadebaşı Direklerarası’nda Alyanak Mehmed Efendi’nin kıraathanesinde başladı. Bu fasıllar yine Şehzadebaşı’nda Kâzım’ın kıraathanesiyle (Fevziye Kıraathanesi) Divanyolu’nda Ârif’in kıraathanesinde devam etti. Tatyos Efendi ayrıca Boğaziçi’nde düzenlenen mehtap gezilerinde Kemânî Aleksan Ağa, Kanûnî Şemsi, Tanbûrî Cemil Bey, Lavtacı Andon, Ûdî Basri Bey ve Kemençeci Vasilaki ile birlikte kemanıyla katıldı.
Eserlerinin çoğu kayıt altına alınamadığı için nota bilmesine karşın unutulmuştur. Tatyos Efendi, yaşamını çeşitli gazinolarda keman ya da kanun çalarak kazandı.
Sağlığı bozulduktan sonra Ahmet Rasim gibi birkaç dostu haricinde dışında yalnız kaldı. 16 Mart 1913’te öldü Ölüm kaydı kilise defterine, Türk müziğinde önemli bir sanatçı olmasına karşın, “Çalgıcı” olarak geçirildi. Sanatçının cenazesi Ahmet Rasim Bey’le birlikte on onbeş kişi tarafından kaldırılarak Kadıköy Uzunçayır Ermeni Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Tatyos Efendi hakkında Ahmet Rasim Gamzedeyim deva bulmam şarkısı ömrünün hasılasıdır demiştir.
Şarkının sözleri üzerine konuşmak gerekirse;
Gamze adında bir sevgilisine yazılmış bir şarkı değildir bu. Benim de aralarında bulunduğum musiki dinleyicileri bu şarkıdaki ilk sözü hakkında hala bir anlam birliğine varabilmiş değildir.
Birinci anlamı olarak düşünülen anlam insanın gülünce yanağının kenarında oluşan çukura verilen isim olan gamzeden basheder ve orada olmak orada kalmak olduğunu düşünür.
İkinci anlamı olarak düşünülen ise gamze yine Divan Edebiyatı’nda sevgilinin aşığına anlamlı ve hüzünlü bakışı olarak anlamlandırılır. Yani Tatyos Efendi bu bakıştayım diyerek şarkının içinde bir mesaj vermek istemiş olabilir.
Üçüncü anlamı ise yazım kuralları devreye girince oluşan ve keder anlamına gelen gam kelimesine çarpılmış,vurulmuş, tutulmuş anlamına gelen zede kelimesinin eklenmesiyle oluştuğu düşünülen anlamdır ki bu anlam daha bir kanıksanmıştır.
Sonsöz; Tatyos Efendi bu şarkıyı hangi anlamda yazmış takdir muhakkak siz okuyanların, fakat eserin güzelliğiyle ilgili söyleyebileceğim güzellikte kelimeler henüz türememiştir. Ve bu ömrüne hasıl olan eserin cinli perili bir hikayesi daha vardır okumak isteyenler için linkini aşağıya bırakıyorum. Tatyos Efendi’ye rahmet ve güzellikler diliyor onu çok seviyor, sizin de sevmenizi ümit ediyoruz…
Esen kalın…
Link: https://mgbakarblog.wordpress.com/2017/06/03/gamzedeyim-deva-bulmam/
Yazarımız İbrahim Mercimek’e teşekkürlerimizle.
