Osmanlı’da Kuş Evleri

İnsanlığın merhamet ve sevgi göstergesinin en güzel örneklerinden
olan Kuş Evleri ; Kuş Sarayı, Kuş Köşkü, Güvercinlik, Serçelik adları
ile de anılmaktadır. Bu güzel duyguları çağrıştırmakla beraber
yaptırılan dönemin ve yaptıran kişinin inceliğini de yansıtmaktadır.
Osmanlı Mimarisinde 16. yüzyıldan itibaren ahşap, tuğla, sıva veya
taştan işlenmiş örnekleri bulunmaktadır. Genellikle cami, medrese,
türbe ve hanların yanı sıra sivil mimaride de görülmektedir.
Yapıların yüksek kısımlarına ve kuzey rüzgârı almayan cephelerine
uygulanan kuş evleri, kuşların güneş ve yağıştan korunmaları için
geniş saçakların, konsol ve kornişlerin altına yerleştirilmiştir. En güzel
örneklerini başta İstanbul olmak üzere Rumeli ve Anadolu’da görmek
mümkündür.

Duvar kaplamalarının işlenmesi esnasında taş veya tuğlaların
köşelerindeki kırıkların düzeltilmesi ile oluşturulan küçük girintiler
şeklinde meydana getirilmişlerdir. Kemerli niş, daire, dikdörtgen ve
üçgen şeklindeki bu kuş evlerinde, deliklerin çevresi kabartma veya
oyma motiflerle tezyin edilmiştir. Zamanla bu deliklerin önüne
kuşların yuvaya rahatlıkla girip çıkmaları ve konmaları için konsol
gibi çıkıntılar yapılmıştır. Bir de Edirne Rüstem Paşa Kervansarayı ve
İstanbul Süleymaniye Cami ile Yeni Cami’de görülen, önlerinde sıra
sıra gözler bulunan, taş plaka veya tuğla ile kapatılmış büyük boyutlu
örnekleri bulunmaktadır.

Serçe sarayı ya da kuş köşkü diye bilinen ikinci grup kuş evleri ise,
matkapla oyulup özel olarak işlenmiş taş ya da tuğlaların
birleştirilmesi ile şekillendirilen cepheden çıkıntı yapan minyatür
yapılar gibidir. Bu yapılar süslemeleriyle göz dolduran, kagir, kubbeli
ve minareli camiler, kafesli pencereleriyle çok ya da tek katlı evler
şeklinde karşımıza çıkmaktadırlar. Üsküdar Yeni Valide Cami,
Topkapı Sarayı’nın dış avlusunda yer alan Darphane-i Amire ve
Selimiye Camisi’ndeki bu gruba örnek verebiliriz. Eski zamanlarda
neredeyse her tür yapıda görsek de artık örnekleri neredeyse hiç
kalmadı.

KAYNAKÇA

Celal Esad Arseven, Türk Sanatı Tarihi, İstanbul, Maarif Basımevi.

Yılmaz Önge, Anadolu’nun Tarihi Güvercinlikleri, 9. Miletlerarası
Türk Sanatları Kongresi,Ankara,1995.